Stress

Stress hebben is heel normaal en menselijk. Voor sommige mensen is het een stok achter de deur om iets gedaan te krijgen. Maar wanneer stress langer aanhoudt, erg hevig is of wanneer je andere klachten ervaart door stress, kan het ongezond worden. Ernstige stressklachten kunnen namelijk bijdragen aan de ontwikkeling van een burn-out, depressie of angststoornis. En dat wil je voorkomen.

Lees hier wat stress precies is, welke symptomen er zijn, wat de oorzaken zijn, welke gevolgen het kan hebben en hoe je stress vermindert of kan ‘ontstressen’.

Dit bericht is voor het laatst bijgewerkt op: 24 februari 2023

Wat is stress?

Stress betekent dat de draaglast groter is dan de draagkracht. Je hebt het gevoel dat je niet aan de eisen kan voldoen die aan jou gesteld worden en voelt hierdoor spanning en druk. Een bepaalde mate van stress is nodig om goed te kunnen functioneren. Stress zorgt er namelijk voor dat jouw lichaam in beweging komt. Dat je hart sneller gaat kloppen en je ademhaling versnelt, zodat er zuurstof binnen komt. Maar het versterkt ook je focus en zet je lichaam (en geest) ‘op scherp’. Het zorgt er dus voor dat je dingen kan doen, maar het moet niet te heftig zijn of te lang aanhouden. Dan wordt ook wel ongezonde stress genoemd.

Situaties waarin je een beetje ‘gezonde’ stress kan ervaren zijn als je nog bergen werk te verzetten hebt en de deadline steeds dichterbij komt. Of je ervaart bijvoorbeeld vakantiestress omdat je morgen naar de zon vertrekt en de koffers nog niet zijn ingepakt. Of als er over een uur visite op de stoep staat en je nog moet beginnen met het huis opruimen. Maar er zijn een hoop situaties te bedenken waarin je ‘ongezonde’ stress kan ervaren, zoals bij aanhoudende druk vanuit werk of school, stress bij financiële problemen of het overlijden van een naaste.

Acute en chronische stress

Stress kan je onderverdelen in acute en chronische stress. Ook wel gezonde of ongezonde stress.

Acute stress:

Het is normaal om in bepaalde situaties spanning te krijgen, zoals bij een belangrijke presentatie of bij een (rij)examen. Dat noemen we ook wel acute stress en dit zorgt ervoor dat je ‘op scherp staat’. Acute stress zorgt ervoor dat je zo goed mogelijk functioneert in een noodsituatie, zoals bij gevaar of een intense inspanning. Je bloeddruk en hartslag stijgt, je ademhaling versnelt en je lichaam maakt adrenaline aan. Als het ‘gevaar’ voorbij is – of je hebt de taak voltooid – komt je lichaam weer tot rust en moet je herstellen. Na de stressvolle situatie, herstelt de balans tussen de draagkracht en draaglast weer. Deze ontspanning zorgt ervoor dat de gevolgen van stress wegzakken, waardoor je een nieuwe situatie weer goed aankan.

Chronische stress:

Er zijn ook situaties waarin je langdurig onder stress staat, zoals bij stress door je relatie of een scheiding, trauma, verlies, een hoge werkdruk of studiestress. Als je continu het gevoel hebt dat je onder spanning staat, of moet ‘vechten’ of ‘vluchten’, spreken we van chronische stress. Ook als je niet uit een stresstoestand raakt als het gevaar voorbij is, dreigt chronische stress. Als dit het geval is, dan is er geen balans tussen inspanning en ontspanning en herstelt je lichaam niet. Dit wordt ook wel surmenage genoemd: ongezonde stress.

Chronische stress heeft een negatieve invloed op hoe jij je voelt. Je spieren spannen zich constant aan, je bent vermoeid, kan je moeilijk concentreren of hebt last van veel (spannings)hoofdpijn. Door chronische stress verhoog je de kans op overprikkeling, hartritmestoornissen of hartkloppingen en andere psychische klachten, zoals een burn-out, angststoornis en depressie. Chronische stress is ongezond en wanneer je dit opmerkt is het slim om actie te ondernemen.

Stress-symptomen

Stress-symptomen zijn de gevolgen die je ervaart door te veel stress. De meest voorkomende symptomen bij (chronische) stress zijn:

• versnelde hartslag en/of ademhaling
• veranderde/weinig eetlust
• vermoeidheid
• duizelingen
• hoofdpijn

Maar je kan veel meer symptomen ervaren. Zo kan stress zorgen voor lichamelijke, emotionele en cognitieve symptomen. Maar ook op je gedrag of sociale leven kan stress behoorlijk veel invloed hebben. De een ervaart bepaalde symptomen heftiger en anders dan de ander. Lees hier alles over stress-symptomen.

Wat zijn de oorzaken van stress?

Er zijn verschillende oorzaken van stress. De meest voorkomende oorzaken zijn ziekte of overlijden van een naaste en een hoge werkdruk. Oorzaken van stress noemen we ook wel stressoren. Deze verdelen we onder in twee verschillende categorieën: psychologische stressoren en fysiologische stressoren.

Psychologische en fysiologische oorzaken stress
Psychologische stressoren zijn situaties, opmerkingen, personen of gebeurtenissen die je negatief of bedreigend opvat. Waarbij je het idee hebt dat de omgeving meer van je vraagt dan je daadwerkelijk aan kan. Voorbeelden hiervan zijn: scheiding, deadlines op werk en studiedruk. Fysiologische stressoren zijn vooral belastend voor je lichaam. Voorbeelden hiervan zijn: pijn, ziekte en verwondingen.

Hierdoor kan je terecht komen in een vicieuze cirkel. Doordat de stress je immuunsysteem aantast, kan je letterlijk ziek worden. Hierdoor kan je bijvoorbeeld last krijgen van maagpijn of hoofdpijn. Deze klachten zorgen voor meer stress en zo versterkt het elkaar steeds.

Verschillende oorzaken stress

Stress kent veel verschillende oorzaken. Misschien herken jij je in een van deze voorbeelden.

Werkstress
1 op de 7 werknemers ervaart werkstress. Zij ervaren stress in hun werksituatie en vaak door een hoge werkdruk. Als jij je hierin herkent is de kans groot dat jouw werkdruk ook te hoog is en een te grote belasting voor je is. Vaak functioneer jij hierdoor slechter op werk en ook dat kan weer voor stress zorgen. Je gaat achter de feiten aanlopen. Neem werkstress altijd serieus want het kan een teken zijn dat je te veel hooi op je vork neemt en uiteindelijk leiden tot verzuim of ziekte.

Studiestress
Ook studenten hebben steeds vaker last van stress. Steeds meer studenten kampen met een burn-out doordat ze veel druk ervaren tijdens hun studententijd. Wil je weten wat je als student kan doen om stress te verminderen? Lees tips in onze blogs ‘Eerste hulp bij stress’ en ‘4 tips tegen studiestress’.

Stress na overlijden van een dierbare
Het verliezen van een dierbare is een ontzettend zwaar rouwproces wat samengaat met een hoop emoties. Dit proces vraagt ontzettend veel van je en zorgt vaak ook voor veel stress. Daarnaast kun je na het overlijden van een dierbare ook slechter slapen, kun je je moeilijker concentreren en gaan dingen soms simpelweg langs je heen. Ook dat kan weer zorgen voor de mogelijke frustraties en stress.

Stress bij (chronische) lichamelijke ziekte
Als je te maken krijgt met een (chronische) ziekte, kan dit een hoop onzekerheid met zich meebrengen. Je weet namelijk niet altijd meteen wat er gaat gebeuren en hoe de ziekte zich zal ontwikkelen. Ook dat kan voor mensen erg stressvol zijn.

Stress door relatie
Een goed relatie gaat niet vanzelf. Daar moet je iets voor doen. En de ene periode gaat dat heel makkelijk en weer andere periode is weer het keihard werken. Relatieproblemen kunnen dus zeker ook stress opleveren.

Stress bij financiële problemen
Geldproblemen kunnen ontzettend veel stress opleveren. Je ligt misschien wel nachten wakker, ervaart angst of het heeft invloed op je zelfvertrouwen of sociale kring. Daardoor kan het hebben van schulden zelfs de oorzaak zijn van psychische klachten. Helemaal als je (nog) niet weet hoe je uit de financiële problemen gaat komen.

Gevoeligheid voor stress

Op de vraag: ‘waar krijg je de meeste stress van?’ kunnen we helaas geen antwoord geven, want iedereen ervaart stress anders: in een andere mate in verschillende situaties. Misschien ervaar jij al snel (te veel) stress, of heb jij er juist minder snel last van. De manier waarop je stress ervaart, is afhankelijk van karaktereigenschappen, je omgeving, genetische aanleg en jouw mate van controle. Hieronder leggen we het je uit:

Karaktereigenschappen
Als je positief bent ingesteld ben je vaak minder gevoelig voor stress dan wanneer je pessimistisch bent ingesteld. Daarentegen maken eigenschappen als hoogsensitiviteit, moeite met grenzen aangeven, loyaliteit, laag zelfbeeld, faalangst en ambitie je juist gevoeliger voor stress.

Andere eigenschappen die een risico vormen voor stress zijn bijvoorbeeld perfectionisme, prestatiegerichtheid, competitiedruk, slecht in plannen en een groot verantwoordelijkheidsgevoel.

Je omgeving
Als je in je jeugd (met name in de eerste vier levensjaren) wordt blootgesteld aan hevige stress en onveilige hechting, maakt dit je gevoeliger voor stressoren later in je leven. Dit kunnen bijvoorbeeld traumatische ervaringen en een instabiele omgeving zijn.

Als je juist een goed sociaal leven hebt, en bijvoorbeeld na een lange dag tijdens een gesprek met je partner alles kan ventileren, verlaagt dit de kans op stress. Sociale steun blijkt namelijk een goede ‘buffer’ te zijn.

Genetisch
Een moeder met een hoge stressgevoeligheid kan dit in de eerste acht weken van de zwangerschap al overdragen op haar kind. Haar eigen hoge cortisolspiegels (een stresshormoon) kunnen ervoor zorgen dat ze het kindje een levenslange bovengemiddelde stressgevoeligheid van het brein meegeeft. Hierdoor kan dat breintje eenmaal buiten de buik al bij milde stressoren flink reageren (ook in de volwassenheid).

Mate van controle
De mate van behoefte aan controle is ook mede bepalend voor wanneer je stress ervaart. Als je graag de touwtjes in handen houdt, bevind je jezelf in een situatie die gebaseerd is op angst. Je bent bang om zaken los te laten en voor het onbekende. Doordat je hiermee probeert dingen uit te weg te gaan, kan dit zorgen voor extra stress.

Wat zijn de gevolgen van stress?

Langdurige stress kan samengaan met of uitmonden in een burn-out, een depressie of angststoornis. Als je continue verhoogde stress ervaart en de balans tussen inspanning en ontspanning verstoord raakt heeft dat gevolgen.

Psychische gevolgen van stress

Door chronische stress kan je brein ontregeld raken, wat invloed heeft op je rationele en emotionele systeem. Verschillende hersengebieden werken door langdurige stress niet zoals normaal of kunnen zelfs beschadigd raken.

Stress kan uitmonden in een burn-out, maar ook een rol spelen bij het ontwikkelen van stemmingsstoornissen (zoals depressie), en angststoornissen. Ook kan stress een trigger zijn die tot psychotische klachten leidt.

Lichamelijke klachten en gevolgen van stress

Wat gebeurt er in je lichaam als je veel stress hebt? En wat doet stress met je lichaam? Wanneer je stress heb gebeuren er een aantal dingen in je lichaam: Door de verminderde aanmaak van witte bloedcellen in jouw lichaam, is een verzwakt afweersysteem één van de gevolgen zijn van chronische stress. Als er minder witte bloedcellen in jouw lichaam aanwezig zijn kan jouw lichaam zich minder goed verdedigen tegen ‘indringers’ (bacteriën, parasieten en virussen). Hierdoor heb je meer kans op bijvoorbeeld griep en verkoudheid.

Ook het stresshormoon cortisol onderdrukt het immuunsysteem en dat kan het afweersysteem verzwakken. Want in een ‘noodsituatie’ is overleven belangrijker dan jouw (lange termijn) gezondheid.

Bij chronische stress blijft je afweersysteem kwetsbaar en dit maakt je gevoeliger voor verschillende ziektes. Zo wordt onder andere gezegd dat cortisol hierdoor een rol speelt bij het ontwikkelen van Diabetes 2, hart- en vaatziekten, spijsverteringsklachten en kanker. En omdat stress ervoor zorgt dat je hart sneller klopt en je bloeddruk stijgt is het mogelijk hartkloppingen te krijgen van stress. Ook zijn er tekenen dat het invloed heeft op ziektes als Alzheimer. Maar schrik niet, dit zijn wel meest extreme lichamelijke gevolgen van stress.

De invloed van chronische stress op jouw hersenen

Chronische stress heeft een negatieve invloed op het functioneren van jouw brein. Verschillende hersengebieden kunnen door chronische stress beschadigd raken.

Dit kan bijvoorbeeld leiden tot geheugenproblemen, het ontwikkelen van een depressie of angststoornis, of een stroom van negatieve emoties en/of gedachten. Ook blijft bij een slecht functionerende hippocampus jouw lichaam cortisol aanmaken. En dit kan de hippocampus weer beschadigen. Dat zorgt voor een vicieuze cirkel.

Stress tijdens zwangerschap

Als je veel stress ervaart tijdens je zwangerschap kan dit nadelige gevolgen hebben voor jou en jouw kindje. Zo is er een relatie gevonden tussen vroeggeboorte en stress. Daarnaast kan een verhoogd cortisolgehalte tijdens je zwangerschap het stressmechanisme van jouw kindje ontregelen en een rol spelen bij het ontwikkelen van verschillende gedragsproblemen. Maar ook kan stress tijdens je zwangerschap zich ontwikkelen tot een postnatale depressie.

Manieren om stress te verminderen

Wanneer je veel stress hebt wil je het liefst ontstressen. Maar in onze samenleving worden we constant geprikkeld en staan we vaak onder veel druk. Al hebben we dit niet altijd door. Totdat de stressklachten de overhand (dreigen te) nemen en je een duidelijk signaal geven dat het tijd is om de dingen anders aan te pakken. En dat is belangrijk. Zo zorg je er namelijk voor dat de stress niet leidt tot andere psychische klachten, zoals een burn-out of depressie.

Maar kun je ook een fijnere relatie opbouwen met stress? En stress verminderen? Jazeker! Er zijn gelukkig genoeg manieren om te ontstressen. Op onze stress verminderen pagina geven we je tips tegen stress en lees je alles over hoe je kan stress verminderen en stress je lichaam uit kan krijgen.

Ontstressen
Als je onder (langdurige) stress staat, is ontspanning ontzettend belangrijk. Daarmee breng je je systeem weer in balans en krijg je de stress je lichaam uit. De kans bestaat dat het je niet meteen lukt te ontstressen. Laat je daar niet door uit het veld slaan, maar blijf momenten van ontspanning creëren in je dagelijks leven. Het wordt steeds gemakkelijker! Denk aan:

• wandelen in de natuur
• de tijd ergens voor nemen, zoals koken, een boek lezen of luisteren, muziek luisteren, puzzelen of een andere hobby waar je jezelf nooit de tijd voor gunde
• yoga, mindfulness, mediteren of ademhalingsoefeningen. Op deze pagina vind je een uitgeschreven ademhalingsoefening en op ons YouTube kanaal bieden we 14 gratis mindfulness oefeningen aan
• van je afschrijven in een (dag)boekje kan ontzettend veel ruimte geven, maar ook het opschrijven wat jou energie geeft en dat vervolgens gaan doen helpt bij het verminderen van stress
• een leuke dingen lijst maken met alle dingen (groot en klein) die je positieve energie opleveren. Zo heb je altijd iets om uit te kiezen.

Hulp bij stress en psychische klachten

Als het je zelf niet lukt om de stress te verminderen of de klachten worden erger, dan zijn er gelukkig altijd nog genoeg mogelijkheden voor hulp en begeleiding hierbij. Ook als je nog niet precies weet hoe deze hulp eruitziet. Bel naar 085-4014720 of plan hier je adviesgesprek in, ons verwijsteam denkt graag met je mee.

Bronnen

Bij het samenstellen van deze pagina is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Thuisarts
• GGZ standaarden

Informatie gecontroleerd door expert

De informatie op deze pagina is gecontroleerd en goedgekeurd door psycholoog Diana van Winden. Diana is gespecialiseerd in het behandelen van onder andere stress. Ze is aangesloten bij Psyned en het NIP.