Negatief zelfbeeld 

Wat is een zelfbeeld?

Je zelfbeeld is het beeld dat je van jezelf hebt; zoals jij jezelf ziet. Dit betekent niet dat je ook echt zo bent. Een zelfbeeld ontstaat in de loop van je leven door de ervaringen die je meemaakt, de omgeving waarin je opgroeit en de mensen om je heen. Als deze ervaringen negatief zijn geweest, omdat je bijvoorbeeld gepest werd, ontwikkel je vaak een negatief zelfbeeld. Je zelfbeeld is een verzameling van overtuigingen, gedachten en oordelen over jezelf, waar we ons ook (onbewust) naar gedragen. Dus als jij onzeker bent over jezelf, dan zal je in gesprekken of discussies niet heel snel de boventoon voeren. 

Hoe herken je een negatief zelfbeeld? 

Een gebrek aan zelfvertrouwen heeft invloed op wat je doet. Je hebt een negatieve bril op, waardoor je snel denkt dat je iets niet goed doet of kan. Hierdoor laat je dingen. Misschien heb je zelf niet altijd door dat je jezelf kleiner maakt dan dat je bent. Zo kan je een laag zelfbeeld herkennen. 

• Je bent bang om fouten te maken. 
• Je hebt een hele kritische stem in je hoofd en piekert veel. 
• Je voelt je nooit trots op je eigen prestaties of over jezelf. 
• Je zoekt vaak naar bevestiging. 
• Je vergelijkt jezelf veel met anderen. 
• Je hebt regelmatig last van sombere gevoelens. 
• Je kan niet tegen kritiek. 
• Je vindt anderen beter dan jezelf. 
• Je vindt het moeilijk om keuzes te maken (je bent altijd bang om het verkeerde te kiezen). 
• Je bent niet goed in grenzen aangeven en 'nee' zeggen 
• Je past je steeds aan. 

Met een laag zelfbeeld houd je jezelf klein. Je houdt er niet van om in de schijnwerpers te staan. Je twijfelt aan je eigen waarden. 'Ben ik het wel waard?' Daarom vermijd je liever elke situatie waarin je het middelpunt van de belangstelling kan zijn. Dit kan op werk of school zijn. Of je gaat minder snel een relatie aan, omdat je denkt dat je niet goed genoeg bent. 

Iemand met een laag zelfbeeld is bang om fouten te maken. Dit proberen ze te verbergen door harder te gaan lopen dan anderen. Je wilt jezelf bewijzen (bewijsdrang) en dit doe je door extra goed te presteren. Je laat je zelfbeeld afhangen van hoe goed je taken uitvoert (perfectionisme). Maar je kan jezelf ook in allerlei bochten wringen om 'goedkeuring' van andere te krijgen, ook wel pleasegedrag genoemd. Je eigen wensen en behoeftes zet je aan de kant, zodat je positieve feedback krijgt. 

Soorten zelfbeeld 

Door de jaren heen ontwikkel je een beeld over jezelf. Dit kan positief of negatief zijn. Mensen met een positief zelfbeeld hebben een gezonde dosis zelfvertrouwen en accepteren zichzelf zoals ze zijn. Hier kan je ook in doorslaan; dan is het niet meer zo gezond. Aan de andere kant kan je ook last hebben van een negatief zelfbeeld. Je vindt het lastig om jezelf te accepteren en je hebt veel zelfkritiek. Hieronder bespreken we de verschillende soorten zelfbeelden. 

Oorzaken van een negatief zelfbeeld

Als de ervaringen in je (vroege) leven negatief of vervelend voor je zijn geweest en je daarmee een gemis of gebrek aan veiligheid, waardering en hechting hebt gehad, is dit vaak de oorzaak van een negatief zelfbeeld. Hierdoor wordt je verlangen naar goedkeuring en verbondenheid versterkt, net zoals je angst voor afkeuring. Hoe andere mensen over je oordelen en je beoordelen is daarom des te belangrijker.

Gevolgen negatief zelfbeeld

Een negatief zelfbeeld kan je helemaal overnemen. Door een laag zelfbeeld kunnen er verschillende psychische klachten ontstaan, zoals faalangst of sociale angst. Als je vooral veel kritiek hebt op hoe je eruitziet, kan je ook een eetprobleem ontwikkelen. Je gedachten hebben invloed op je acties. Misschien ga je minder naar buiten, ontloop je (groepen) mensen of ga je niet voor die opleiding of baan die je zo graag wilde doen. De gedachten ‘Ik kan het toch niet’ of ‘ik ben niet goed genoeg’ houden je tegen. Juist omdat je al deze dingen ontloopt, houd je het negatieve beeld in stand. Je maakt jezelf steeds kleiner, je durft minder en je isoleert jezelf. Als deze klachten erger worden, kan je ook in een  depressie  terecht komen. 

Negatief zelfbeeld behandelen

De negatieve gedachten die bij een laag zelfbeeld horen, zitten in ons hoofd. De therapievorm COMET, oftewel Competitive Memory Training, kan je hier goed bij helpen. In deze training ga je samen met een psycholoog aan de slag met jouw negatieve zelfbeeld door hier kritisch naar te kijken. 'Waarom heb je al deze gedachten?'. Vervolgens breng je al jouw positieve eigenschappen en krachten in kaart. Hierdoor ga je beter in je vel zitten, ontwikkel je meer zelfvertrouwen en sta je weer met plezier in het leven. 

Naast COMET zijn er verschillende andere therapievormen die jou kunnen helpen bij een negatief zelfbeeld, bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie, EMDR, schematherapie of Acceptance and commitment therapy (ACT). Het belangrijkste is dat de behandelvorm bij jou past. Het doel van elke behandeling is het loslaten van het negatieve beeld dat je van jezelf hebt, om dit vervolgens in te ruilen voor een beeld dat beter past bij de werkelijkheid.