Eetstoornis

Een eetstoornis heeft een grote impact op jouw leven. Er bestaan verschillende soorten problemen rondom eten. Bijvoorbeeld: je eet heel veel of juist heel weinig. Welke vorm van eetproblemen je ook ervaart, een eetstoornis is erg ingrijpend en kan ervoor zorgen dat je vastloopt in jouw leven. Dit heeft nare gevolgen voor zowel je lichaam, je mentale gezondheid als je sociale leven. Eetproblemen gaan meestal niet vanzelf over. Daarom is het belangrijk dat je snel de juiste hulp krijgt als je merkt dat dit jouw leven beïnvloedt. Lees hier wat wij voor je kunnen betekenen, wat voor eetstoornissen er zijn en hoe ze ontstaan.

Dit bericht is voor het laatst bijgewerkt op: 20 december 2023

Wat is een eetstoornis?

Een eetstoornis is een breed begrip voor een psychische aandoening waarbij jouw eetgedrag verstoord is. Iemand met een eetstoornis is geobsedeerd met eten, zijn of haar lichaam en/of gewicht. Ruim 200.000 Nederlanders lijden hier jaarlijks aan. Het kan op elke leeftijd ontstaan, maar het komt voornamelijk voor bij jonge vrouwen.

Er is niet één duidelijke oorzaak voor het ontwikkelen van een eetprobleem. Meestal spelen meerdere factoren een rol, zoals erfelijkheid of een andere psychische aandoening. Mensen met een eetstoornis hebben vaak het gevoel dat ze geen grip hebben op het leven. Lijnen en afvallen geeft ze een gevoel van controle. Of eten biedt een troost. Vaak kan je niet van de buitenkant zien dat iemand een eetstoornis heeft. Deze mensen hebben een ‘normaal’ uiterlijk, maar voeren wel een dagelijkse strijd en lijden hierdoor in stilte.

Als je meer wilt weten over hoe het is om een eetstoornis te hebben, lees dan het ervaringsverhaal van Peggy.

Verschil eetprobleem en eetstoornis

Wanneer je problemen rondom eten ervaart, hoeft dit niet direct te betekenen dat je een stoornis hebt. Een eetprobleem zorgt voor beperkingen, maar is niet zo ingrijpend als een eetstoornis. Bij een stoornis zijn de gevolgen veel groter, zoals tekorten in voedingstoffen, een te hoog of te laag BMI en vruchtbaarheidsproblemen. Toch is het belangrijk om ook eetproblemen serieus te nemen. Deze kunnen uiteindelijk uitgroeien tot een eetstoornis.

Welke eetstoornissen zijn er?

Er zijn verschillende eetstoornissen te onderscheiden. Volgens de DSM-5 (het diagnosehandboek voor psychologen) zijn er vijf verschillende typen eetstoornissen: anorexia, boulimia, eetbuistoornis, ARFID en NAO (niet anders omschreven). Ook zijn er een aantal eetstoornissen die (nog) niet opgenomen zijn in de DSM-5, omdat er nog niet veel bekend over is. Dit maakt het eetprobleem niet minder erg. Op deze pagina leggen we een aantal eetstoornissen uit.

Anorexia nervosa

Bij deze eetstoornis staat jouw leven in het teken van niet eten. Je hebt een verstoord lichaamsbeeld en bent veel bezig met jouw uiterlijk en gewicht. Je ziet jezelf (veel) dikker dan dat je daadwerkelijk bent. De stoornis komt zowel bij meisjes en jongens als bij vrouwen en mannen voor.

Vaak ontstaat anorexia geleidelijk. Je gaat steeds gezonder eten en vermijdt tussendoortjes om af te vallen. Het lijnen gaat je goed af en je gaat hierin steeds verder. Je moet van jezelf afvallen en krijgt een enorme angst voor gewichtstoename. Daarom ga je steeds minder eten en soms ook overmatig bewegen en sporten.

Uiteindelijk heb jij geen controle meer over het eten, maar heeft de stoornis controle over jou. Het gevolg kan zijn dat je erg dun wordt of zelfs veel te (gevaarlijk) mager. Door jouw vertekende zelfbeeld zie jij dit zelf niet.

Boulimia nervosa

Bij boulimia nervosa heb je met regelmaat eetbuien waarin je binnen korte tijd veel eet. Je hebt tijdens zo’n eetbui geen controle en het lukt je niet om te stoppen met eten. Aan de andere kant ben je bang om aan te komen. Daarom probeer je na een eetbui het eten zo snel mogelijk weer uit je lichaam te krijgen, zodat je niet aankomt. Dit doe je bijvoorbeeld door te braken of laxeermiddel te gebruiken. Bij boulimia heb je vaak een vertekend zelfbeeld en een wisselende eigenwaarde. Ook houd jij je eetbuien uit schaamte vaak geheim. Soms heb je wel de wil om te stoppen met de eetbuien, maar alle pogingen die je onderneemt mislukken.

Eetbuistoornis

Een eetbuistoornis wordt ook wel binge eating disorder (BED) genoemd. Iemand met een eetbuistoornis heeft last van herhaaldelijke eetbuien. Dit gebeurt eens per week en in extreme gevallen kan het veertien (of meer) keer per week gebeuren. In een korte periode, van een half uur tot twee uur, eten zij grote hoeveelheden voedsel. Tijdens een eetbui verliezen zij vaak de controle en ze hebben het gevoel dat ze niet meer kunnen stoppen, ook als ze geen honger hebben. Wat ze eten proeven ze meestal niet meer en ze ervaren het eten als niet lekker. Mensen met een eetbuistoornis ervaren vaak schaamte voor hun eetgedrag, wat resulteert in stiekem eten.

Vermijdende/restrictieve voedselinnamestoornis (ARFID)

Bij ARFID, wat staat voor avoidant/restrictive food intake disorder, eet je bepaald voedsel niet omdat je het niet durft of wilt eten en/of eet je te weinig. Je eet bijvoorbeeld bepaald voedsel niet door de geur, kleur, smaak, temperatuur of het gevoel in je mond. Of je beleeft weinig plezier aan eten waardoor je te weinig eet of maar een klein beetje van veel verschillende dingen. Hierdoor krijg je niet van alle voedingsstoffen voldoende binnen. Deze eetstoornis komt voornamelijk voor bij jonge kinderen, maar kan ook voorkomen bij jongeren en volwassenen.

Eetstoornis niet anders omschreven (NAO)

Bij deze eetstoornis vertoon je symptomen die ook voorkomen bij andere eetstoornissen zoals anorexia nervosa of eetbuistoornis. Alleen voldoen de symptomen die jij vertoont niet helemaal aan de criteria die bij die bepaalde eetstoornis horen. Deze eetstoornis komt het vaakst voor. Dit komt doordat iedereen die niet voldoet aan alle criteria van een specifieke eetstoornis, maar slechts aan een aantal, vaak de diagnose eetstoornis NAO krijgt.

Orthorexia nervosa (staat niet in de DSM)

Bij orthorexia nervosa ben je obsessief bezig met gezond eten. Het gaat hierbij niet om de hoeveelheden, maar om de kwaliteit. Je wilt het allergezondst eten. Hierdoor vermijd je bepaald eten, zoals vetten, zuivel, proteïne, graan, vlees of vis. Voedingsstoffen die je nodig hebt om gezond te leven. In het begin lijkt het vaak onschuldig. Je wilt ‘gewoon’ wat gezonder eten of afvallen. Je vermijd  steeds meer voedingsproducten, omdat ze volgens jou ‘niet gezond’ zijn. Maar als je steeds meer voedingsmiddelen weglaat, krijg je een ongezond eetpatroon. Mensen met orthorexia raken hierdoor vaak ondervoed.

Pica eetstoornis (staat niet in de DSM)

Als je de eetstoornis pica hebt, heb je niet de neiging om veel af te vallen, maar om niet-eetbare dingen in je mond te stoppen. Je eet bijvoorbeeld magneten, batterijen, zand, stenen, muntjes en andere niet-eetbare producten. Pica komt vooral voor bij kinderen, maar het kan ook voorkomen bij tieners of volwassenen. Vaak is er een andere psychische stoornis of een verstandelijke beperking aanwezig. Het eten van dingen die geen voedsel zijn, kan leiden tot ernstige lichamelijke problemen. Denk aan infecties, vergiftigingen of beschadigingen van de organen.

Ruminatiestoornis (staat niet in de DSM)

Een ruminatiestoornis is een niet vaak voorkomende eetstoornis. Mensen die een ruminatiestoornis hebben, brengen meerdere malen gekauwd voedsel terug naar boven in hun mond, zonder dat ze misselijk worden, het vies vinden of moeten kokhalzen. Ze herkauwen het voedsel en slikken het weer door. In sommige gevallen spugen ze het naar boven gekomen eten uit. De ruminatiestoornis komt het meest voor bij mensen met een verstandelijke beperking of autisme. Het komt meestal voor bij (jonge) kinderen, maar volwassen kunnen hier ook last van hebben. Ruminerende mensen schamen zich vaak voor hun gedrag. Hierdoor vermijden ze veel sociale gelegenheden, waardoor ze last kunnen krijgen van eenzaamheid en/of een depressie.

Symptomen eetstoornis

Hoe de eetstoornis zich uit, verschilt per eetprobleem. Toch hebben ze allemaal een gemeenschappelijke deler: een onderliggende psychische aandoening, die zich vertaald naar obsessief bezig zijn met eten. Welke symptomen iemand heeft, is afhankelijk van welke eetstoornis hij of zij heeft. Kenmerken die je kan herkennen als je een eetstoornis hebt, zijn onder andere:

• Een verstoord lichaamsbeeld;
• Veel bezig zijn met afvallen;
• Obsessief bezig zijn met alles dat met eten te maken heeft;
• Angst om aan te komen;
• Eetbuien afwisselen met streng diëten;
• Je negeert signalen van je lichaam;
• Je eet liever niet waar anderen bij zijn;
• Je houdt je problemen geheim voor anderen;
• Bepaald eten niet durven of willen eten;
• Veel controle uitoefenen op je gewicht door bijvoorbeeld veel te sporten, te braken of een laxeermiddel te gebruiken.

Oorzaken eetstoornis

Er is geen eenduidige oorzaak voor een eetstoornis te noemen. Vaak ontstaat een eetstoornis door een combinatie van factoren. Het herkennen van de risicofactoren kan wellicht helpen om een eetstoornis te voorkomen of in een vroeg stadium te herkennen. Zaken als erfelijkheid, persoonlijke kenmerken, opvoeding, het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis en omgeving kunnen een rol spelen.

Erfelijkheid en omgeving

Uit onderzoek blijkt dat jouw genen een grote rol spelen bij het wel of niet ontwikkelen van een eetstoornis. Daarnaast blijkt dat wanneer één van je ouders een eetstoornis heeft gehad of de focus binnen jouw familie heel erg op gezond eten en/of afvallen ligt, dit kan bijdragen aan het ontwikkelen van een eetstoornis. Naast de relatie die jouw familie met eten heeft, kunnen ook problemen binnen het gezin, zoals ruzie tussen ouders, een eetstoornis uitlokken.

Maar ook het culturele schoonheidsideaal, dat zich heel erg richt op het hebben van een dun lichaam, kan bijdragen aan het ontwikkelen van een eetstoornis. Door in de media constant beelden te zien van dunne modellen die worden geprezen voor hun uiterlijk, word je geconfronteerd met het feit dat jij niet zo’n (onrealistisch) lichaam hebt. Dit kan jouw zelfbeeld beïnvloeden en ervoor zorgen dat jij (streng) gaat lijnen en sporten om dit uiterlijk na te streven. Je kan de gedachte krijgen dat je alleen goed genoeg bent als je voldoet aan het schoonheidsideaal, maar deze gedachte klopt natuurlijk niet.

Psychische risicofactoren

Mensen met een eetstoornis hebben vaak een aantal dezelfde persoonlijke eigenschappen. Zo hebben zij vaak een negatief zelfbeeld en zijn zij erg perfectionistisch. Andere persoonlijke eigenschappen die vaak voorkomen bij iemand met een eetstoornis zijn:

• weinig zelfvertrouwen;
• negatieve beleving van het eigen lichaam;
• bang niet goed genoeg te zijn;
• faalangst;
• bang voor afwijzing;
• impulsiviteit;
• moeilijk om kunnen gaan met (negatieve) emoties.

Ook mensen die niet goed om kunnen gaan met een ingrijpende gebeurtenis of de emoties die daarbij komen kijken, lopen een hoger risico om een eetstoornis te ontwikkelen.

Gevolgen eetstoornis

Een eetstoornis is ingrijpend en de psychosociale en lichamelijke gevolgen van een eetstoornis zijn groot. Wat de gevolgen precies zijn verschilt per eetstoornis en persoon.

Emotionele gevolgen van een eetstoornis

Vaak gaat een eetstoornis gepaard met een eenzaam gevoel en een sociaal isolement. Aan de ene kant kan jouw eetgedrag namelijk voor onbegrip zorgen bij jouw omgeving en aan de andere kant probeer je jouw klachten geheim te houden voor anderen. Uiteindelijk ben je alleen nog maar bezig met jouw eetgedrag. Hierdoor zonder je steeds meer af van anderen en ontstaat er steeds meer afstand tussen jou en je omgeving. Daarnaast kan een tekort aan voedingsstoffen ervoor zorgen dat je depressieve gevoelens ontwikkelt.

Lichamelijke gevolgen van een eetstoornis

Het juiste eetgedrag is belangrijk voor jouw lichaam. Eten is namelijk de brandstof van de motor van jouw lichaam. Wanneer jij niet voldoende, te veel, of niet het juiste voedsel binnenkrijgt kan dit ingrijpende gevolgen hebben. Welke gevolgen een eetstoornis voor jouw lichaam heeft is afhankelijk van het type eetstoornis dat jij hebt en de symptomen die je ervaart. Je kan bijvoorbeeld last krijgen van maag- en darmproblemen, verstoorde stofwisseling en haaruitval. Bij veelvuldig braken kunnen ook jouw slokdarm en tanden beschadigen. Daarnaast kan bij vrouwen de menstruatie verstoord raken en kunnen mannen en vrouwen last krijgen van seksuele functiestoornissen. Andere lichamelijke gevolgen kunnen zijn:

• verlaagde hartslag en bloeddruk, waardoor je je vaak moe, duizelig of lusteloos voelt;
• slaapproblemen;
• snel koud hebben door dalende lichaamstemperatuur, hierdoor kun je ook last krijgen van donsachtige beharing;
• vochtophoping;
• hartritmestoornis;
• vrouwen kunnen (tijdelijk) onvruchtbaar raken;
• jonge mensen die in de groei zijn, kunnen last krijgen van een groeistop of vertraging.

Eetstoornis behandeling

Welke behandeling het best past, is afhankelijk van het type eetstoornis en de behoeften van de persoon. Een psycholoog kan verschillende behandelvormen gebruiken. Meestal kiest de psycholoog voor cognitieve gedragstherapie. Deze vorm van therapie is effectief gebleken bij het behandelen van eetstoornissen. Bij cognitieve gedragstherapie wordt er gekeken naar welke invloed gedachten op jouw gedrag hebben.

Het doel van een eetstoornisbehandeling is het normaliseren van het eetgedrag. Dit kan best spannend zijn, omdat je bang bent om de controle te verliezen. Het is belangrijk om te weten dat je niet voor niks in behandeling gaat. Een eetstoornis heeft ingrijpende gevolgen en kan levensbedreigend zijn. Verandering is nodig ook als je dit heel spannend vindt. Uiteindelijk zal jij je hier beter door voelen.

Ben je op zoek naar een goede psycholoog die jou kan helpen bij je klachten? Neem dan contact op met ons verwijsteam. Er zijn bij ons meerdere psychologen aangesloten die gespecialiseerd zijn in het behandelen van eetstoornissen. Bel naar 085 – 4014 720 voor een persoonlijk advies of het maken van een afspraak.

Bronnen

• Eetstoornis.nl
• Voedingscentrum
• Thuisarts
• Stichting Kiem

Informatie gecontroleerd door expert

De informatie op deze pagina is gecontroleerd en goedgekeurd door Bram Vugts. Bram is psycholoog in Breda en is gespecialiseerd in het behandelen van een eetstoornis. Hij is aangesloten bij Psyned en het NIP.