Verlatingsangst

Ben jij bang om verlaten te worden door degenen die er voor jou toe doen? Zelfs als er geen sprake is van verlies of verlating? Dan heb je misschien wel last van verlatingsangst. Deze angst kan heel ingrijpend zijn, voor jezelf, of als het problemen veroorzaakt in relaties die jij aangaat. Gelukkig kan met behulp van therapie deze angststoornis goed behandeld worden. Verlatingsangst hoeft dan dus geen negatieve rol meer te spelen in jouw leven. Hoe fijn zou dat zijn?

Dit bericht is voor het laatst bijgewerkt op: 3 maart 2023

Wat is verlatingsangst?

Bij verlatingsangst ben je bang om verlaten of alleen gelaten te worden door mensen aan wie je gehecht bent, zoals je ouders, partner, kinderen, familie of vrienden. Verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd, zie je bij zowel kinderen als volwassenen.

Verlatingsangst bij kinderen

Bij kinderen zie je het in de vorm dat ze niet gescheiden willen worden van hun opvoeders. Tot ongeveer 4 jaar is dit heel normaal; jonge kinderen hebben hun naasten nodig om te overleven. Daarna zouden kinderen genoeg vertrouwen moeten hebben dat ze niet moedwillig in de steek worden gelaten door hun hechtingsfiguren.

Verlatingsangst als volwassene

Verlatingsangst kan je ook op volwassen leeftijd in de weg zitten. Bijvoorbeeld als je bang bent om alleen te zijn, alleen achter te blijven of in de steek gelaten te worden en er alles aan doet om deze situaties te voorkomen. Zoals niet op jezelf durven te gaan wonen. Of als je er alles aan doet om niet afgewezen te worden en je gaat pleasen, claimen of juist vermijden. Iemand met verlatingsangst wil telkens bevestiging dat de een de ander niet wíl verlaten. Dit gedrag kan uiteindelijk zelfs de reden zijn om iemand wel te verlaten.

Verlatingsangst in liefdesrelaties

Ook kan verlatingsangst veel impact hebben op je liefdesrelaties. Zo kan er jaloezie in een relatie ontstaan. Bijvoorbeeld als je bang bent om je partner kwijt te raken, verliefd wordt op de verkeerde mensen of als je bang bent dat je partner vreemdgaat, dat je dit zelf misschien doet of deze behoefte hebt. In deze situaties ben je op voorhand al bang voor eventuele verlating, vaak in de vorm van verlies of bedrog.

Hoe ontstaat verlatingsangst?

Verlatingsangst raakt vaak thema’s rondom hechting, vertrouwen en verbinding. Verlatingsangst is voor kinderen tot circa 4 jaar nuttig. Het is een belangrijk onderdeel van je ontwikkeling en hechting. Als jong kind ben je namelijk afhankelijk van je opvoeder; verlating kan levensgevaarlijk zijn. Een kind leert dat ouders/opvoeders/hechtingsfiguren weggaan en weer terugkomen. Bij het ouder worden verdwijnt de verlatingsangst vaak weer.

Maar dit gebeurt niet bij iedereen. Sommige mensen houden de overtuiging dat belangrijke mensen je zullen verlaten. Verlatingsangst kan voortkomen uit jouw jeugd. Soms heeft dit te maken met een onveilige hechting tussen jou en je opvoeder. Jouw opvoeder was bijvoorbeeld niet voldoende (emotioneel) aanwezig als veilig persoon of je hebt als kind niet de aandacht, erkenning en bevestiging gekregen die je nodig had. Je hebt dan onbewust geleerd dat je iets moet doen om die aandacht en erkenning te krijgen; je gaat extra hard ‘werken’. Ook ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals de dood van een huisdier, dierbare of een ziekte, kunnen een rol spelen bij het ontwikkelen van verlatingsangst bij kinderen.

Als volwassene kan je ook verlatingsangst ontwikkelen na een vervelende, ingrijpende gebeurtenis. In je huidige of vorige liefdesrelatie kunnen nare situaties een rol spelen; er kan sprake zijn geweest van vreemdgaan, een relatiebreuk, het overlijden van een dierbare of een andere traumatische gebeurtenis in iemands leven.

Soms kan in verlatingsangst persoonlijkheidsproblematiek (borderline) een rol spelen.

Symptomen verlatingsangst

De een is zich heel erg bewust van zijn/haar verlatingsangst, de ander misschien veel minder of helemaal niet. Je kan deze angst ook in meer of mindere mate ervaren. Verlatingsangst is tegenwoordig een officiële psychische angststoornis en opgenomen in de DSM-5 (handboek voor psychologen). Maar ook als er geen diagnose is, kan je wel moeite hebben met angstige gedachtes. Verlatingsangst uit zich op verschillende manieren en heeft een negatieve impact op je dagelijks leven. Je kan last hebben van allerlei negatieve gedachten, gevoelens en/of fysieke ongemakken. Vaak heb je last van meerdere symptomen:

• Je ervaart paniek als je niet bij de mensen bent aan wie je gehecht bent.
• Je wilt niet weg van huis, omdat je dan zonder de mensen bent die belangrijk voor je zijn.
• Je bent bang om alleen te zijn, zonder bekenden om je heen.
• Je slaapt liever niet ergens anders dan thuis.
• Je hebt herhaaldelijk nachtmerries waarin je verlaten wordt.
• Je bent extreem jaloers en vertoont daardoor claimend gedrag.
• Je hebt last van lichamelijke klachten als je alleen bent.
• Je bent bang dat jou iets gaat overkomen, waardoor je gescheiden wordt van je geliefden, zoals verdwalen of ziek worden.
• Je bent overbezorgd over de mensen van wie je houdt. Je bent bang dat hen iets overkomt, zoals een dodelijke ziekte, een ongeval of overlijden.

De klachten zijn voor een langere periode of terugkerend aanwezig (bij kinderen langer dan 4 weken en bij volwassenen langer dan 6 maanden).

Verlatingsangst behandelen

Verlatingsangst is een angststoornis die je met therapie onder controle kan krijgen. Afhankelijk van jouw klacht kan je een behandeltraject ingaan. Behandeling is afhankelijk van de oorzaak van je verlatingsangst, dus het is altijd goed om eerst te onderzoeken waar het vandaan komt. Speelt trauma nog een rol bijvoorbeeld? Hoe is je hechtingsverleden? Een behandelvorm die vaak gebruikt wordt en bewezen effectief is bij verlatingsangst, is cognitieve gedragstherapie (CGT). Samen met een psycholoog onderzoek je jouw ideeën over alleen zijn. Je ontdekt hoe je je in bepaalde situaties voelt en hoe je jouw gedachtes en gedrag kan beïnvloeden. Ook schematherapie kan ingezet worden om inzicht te krijgen in de dynamiek van verlatingsangst en dit patroon te leren doorbreken. Soms kan relatietherapie uitkomst bieden in de vorm van systeemtherapie, IBCT (Integrative Behavioral Couple Therapy) of EFT (Emotionally Focused Therapy). Hierbij ga je samen met je partner en therapeut om tafel en staan jullie gedrags- en communicatiepatronen centraal.

Hoe kunnen we je helpen?

Drukt verlatingsangst een stempel op jouw relatie en wil je dit aanpakken? Verlatingsangst is gelukkig goed te behandelen. Zoek je een psycholoog of heb je vragen? Bel vrijblijvend naar 085-4014720 of plan hier jouw adviesgesprek in. We helpen graag.

Informatie gecontroleerd door expert

De informatie op deze pagina is gecontroleerd en goedgekeurd door Eline Nijhof. Eline is psycholoog in Groningen en gespecialiseerd in het behandelen van relatie- en hechtingsproblematiek. Ze is aangesloten bij Psyned en het NIP.