Autisme & Autisme Spectrum Stoornis (ASS)

Als je autisme hebt, verwerk je informatie op een andere manier. Je zintuigen zijn extra gevoelig en raken snel overprikkeld. Als je bijvoorbeeld iets hoort, ziet, ruikt, proeft of voelt, ervaar je dit heftiger. Ook heeft iemand met autisme moeite met veranderingen, sociaal contact en communicatie. Bijvoorbeeld met vriendschappen sluiten en onderhouden, en het niet goed kunnen aanvoelen van andere mensen. Dit zorgt vaak voor uitdagingen in het dagelijkse leven, zoals op school of werk. Hieronder lees je wat autisme is, welke symptomen erbij horen en hoe je ermee om kan gaan.

Dit bericht is voor het laatst bijgewerkt op: 14 augustus 2023

Wat is autisme?

Autisme of Autisme Spectrum Stoornis (ASS) zoals de diagnose heet, is moeilijk in een paar zinnen samen te vatten. Niet voor niets is het een stoornis met een breed ‘spectrum’: autisme kan zich op vele manieren laten zien en kan licht tot sterk naar voren komen. Dit betekent dat de ene persoon met autisme bijvoorbeeld spanningen ervaart in sociale situaties, terwijl de ander zonder problemen een gesprek met iemand aanknoopt. Enkele gedragskenmerken waaraan je iemand met autisme zou kunnen herkennen zijn:

• Ze ervaren problemen op sociaal gebied en kunnen situaties niet goed aanvoelen
• Ze nemen dingen heel letterlijk
• Ze zijn loyaal, eerlijk en recht door zee
• Ze hebben een bijzonder oog voor detail
• Ze zijn goed in analyseren
• Ze praten niet graag over koetjes en kalfjes
• Ze zijn goed in het herkennen van patronen
• Ze hebben moeite overzicht te krijgen
• Ze kunnen makkelijk buiten vaste kaders denken
• Ze zijn perfectionistisch en nauwkeurig
• Ze tonen weinig interesse in anderen
• Ze zijn over- of juist ongevoelig voor zintuiglijke prikkels
• Ze zijn heel intensief bezig met een beperkt aantal onderwerpen
• Ze kunnen een hyperfocus hebben
• Ze hebben de voorkeur voor 1-op-1-contact
• Ze verwerken informatie trager

Mocht je deze kenmerken herkennen, dat kan goed kloppen. Deze kenmerken komen in de basis bij iedereen voor. Zo vinden veel mensen het prettig om een vaste routine aan te houden of om zich langere tijd intensief met één onderwerp bezig te houden. Ook problemen op sociaal gebied zijn veel mensen niet vreemd. De diagnose autisme krijg je pas als een opeenstapeling van deze kenmerken zorgt voor serieuze problemen in je dagelijks leven.

Wat zijn de kenmerken van autisme?

Autisme uit zich niet bij iedereen hetzelfde. Mensen met autisme delen bepaalde eigenschappen, maar de ernst en combinatie van deze eigenschappen kunnen sterk verschillen per persoon. Een combinatie van symptomen bepaalt of iemand autisme heeft. We bespreken de meest voorkomende kenmerken van autisme: moeite met persoonlijk contact, verstoorde communicatie, problemen bij prikkelverwerking en moeite met (onverwachte) verandering. Ook kan er sprake zijn van herhalende patronen in gedrag, belangstelling en activiteiten. Naast beperkingen wordt er ook een aantal sterke punten aan autisme verbonden.

Problemen met communicatie

Moeilijkheden met sociale communicatie is een duidelijk kenmerk van autisme. Mensen met autisme kunnen moeite hebben met het begrijpen én gebruiken van verbale en non-verbale communicatie: communicatie met en zonder woorden, zoals gebaren, lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen en toon. Als je autisme hebt, begrijp je het technische deel van communicatie (taal, woordenschat en grammatica) vaak goed, alleen de sociale/emotionele aspecten zijn moeilijk. Zo kan je worstelen met het starten of onderhouden van gesprekken en het interpreteren van signalen en details in sociale interacties.

In de praktijk betekent dit dat je gesprekken of woorden soms heel letterlijk neemt:

• Je begrijpt bijvoorbeeld woordgrapjes of sarcastische opmerkingen niet.
• Je kan problemen ervaren bij spreekwoorden of emotionele begrippen.
• Je kan problemen ervaren bij woorden waarbij de betekenis varieert in tijd, ruimte of persoon, zoals ‘straks’.

Behoefte aan structuur

Mensen met autisme kunnen moeite hebben met verandering, spontaniteit en verbeelding. Dit uit zich voornamelijk in weinig variatie en vasthouden aan routine en voorspelbare situaties. Structuur is voor mensen met autisme vaak erg belangrijk. Drukte, onregelmatigheid en onverwachte veranderingen in hun schema of omgeving kunnen een zware belasting zijn. Het herhalen van handelingen, het hebben van rituelen of dwangmatig gedrag komt veel voor. Denk hierbij aan met de handen flapperen, wiegen of objecten op een rij zetten.

Sociale vaardigheden

Iemand met autisme ervaart vaak problemen bij sociaal contact. Dit betekent niet dat als je deze stoornis hebt, je niet sociaal kan zijn. Je voelt andere mensen alleen minder goed aan en omdat er geen duidelijke en vaste sociale regels zijn, hebben mensen met autisme vaak moeite met sociale interactie. In de praktijk betekent dit:

• Je vindt het moeilijk om relaties en vriendschappen aan te gaan en te onderhouden. Jouw manier van contact maken is opvallend anders.
• Je vindt het moeilijk om je in te leven in een ander (empathie), maar ook om bij jouw eigen gevoel te komen.
• Je vindt het moeilijk om te begrijpen wat een ander van jou verwacht.
• Je kan andere mensen niet goed aanvoelen.
• Je hebt weinig aandacht voor de ander. Dat kan zich bijvoorbeeld uiten in praten tegen iemand, in plaats van met iemand. ‘Is de ander wel geïnteresseerd in wat ik te vertellen heb?’ is een vraag die iemand met autisme zich niet zal stellen.
• Je maakt geen oogcontact, maar kijkt langs iemand heen.
• Je bent niet goed in staat om plezier, bezigheden of prestaties met anderen te delen.

Moeite met prikkelverwerking

Wanneer je autisme hebt kan je onder- of overgevoelig zijn voor zintuiglijke prikkels. Bij overgevoeligheid komt er te veel informatie binnen via je ogen, oren, neus, tong en huid. Het is lastig om al deze prikkels, zoals licht, geluid, aanraking, smaak of geur, te verwerken. Een prikkelrijke omgeving, bijvoorbeeld een winkelcentrum, kan voor mensen met autisme als onprettig worden ervaren. Bij onderprikkeling krijgt iemand juist te weinig prikkels binnen. Hierdoor kunnen belangrijke zintuiglijke prikkels, zoals een pijnprikkel, gemist worden.

Kwaliteiten van mensen met autisme

Naast bovengenoemde uitdagingen worden er ook een aantal sterke, positieve punten aan autisme verbonden, zoals:

• detailgerichtheid
• sterk analytisch vermogen
• eerlijkheid
• lange concentratie
• goed geheugen

Kenmerken autisme bij vrouwen

Bij vrouwen uit autisme zich meestal anders dan bij mannen. Hierdoor wordt autisme ook minder vaak herkend en gediagnosticeerd bij vrouwen. Daarbij is het stellen van de diagnose moeilijker omdat vrouwen beter kunnen compenseren en camoufleren dan mannen, terwijl dit veel energie kost. Hierdoor hebben vrouwen met autisme vaak last van vermoeidheidsklachten.

Wat is de oorzaak van autisme?

Autisme is een aangeboren stoornis en levenslange aandoening. De stoornis is in hoge mate (naar schatting voor 80%) erfelijk bepaald. Vaak wordt autisme al voor het derde levensjaar herkend, maar het kan ook pas op volwassen leeftijd worden ontdekt. Ruim 1% van de Nederlanders, ongeveer 200.000 mensen, heeft autisme. Het aantal mensen dat te maken heeft met autisme – zoals ouders, broers, zussen, partners, leraren en zorgverleners – is veel groter.

Ook omgevingsfactoren kunnen een rol spelen bij autisme. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat er een relatie is tussen erfelijke- en omgevingsfactoren. Iemand kan een genetische aanleg hebben voor autisme, maar óf hij/zij ook daadwerkelijk autisme ontwikkelt, hangt mogelijk onder meer af van invloeden uit de omgeving.

De diagnose autisme

De diagnose autismespectrumstoornis kan gesteld worden na uitgebreid onderzoek door een autismedeskundige of een diagnosecentrum op basis van biologische- en gedragscriteria. In dit onderzoek is ook de omgeving (ouders, familie) van de geobserveerde cliënt belangrijk.

Omgaan met (iemand met) autisme

Autisme is niet te genezen, maar met de juiste behandeling kan je er goed mee leren omgaan en een betekenisvol leven leiden. De symptomen en de invloed op het dagelijks leven verschillen per persoon. Passende ondersteuning kan je helpen om belangrijke vaardigheden te ontwikkelen en je uitdagingen aan te gaan.

Herken je autisme bij iemand in jouw omgeving? Begrip en acceptatie van autisme, samen met het creëren van een inclusieve en ondersteunende omgeving, zijn essentieel om mensen met autisme te laten opbloeien.

Behandeling van autisme

Een behandeling kan autisme niet laten verdwijnen. Gelukkig valt er prima mee te leven. Een psycholoog kan jou helpen goed te leren omgaan met autisme en de symptomen die daarbij horen. De behandeling kan onder andere gericht zijn op het verminderen van jouw problemen.

Meestal begin je met psycho-educatie: je krijgt uitleg over de stoornis en inzicht in (het waarom van) je klachten, zodat je autisme beter begrijpt en kan accepteren. Naast psycho-educatie richt de behandeling zich op de ondersteuning in het omgaan met autisme. Hoe we de behandeling inrichten is afhankelijk van jouw situatie en behoeften. De focus kan onder andere liggen op de verbetering van je communicatieve en sociale vaardigheden, het stimuleren van sociale interactie, structuur brengen in de omgeving en het geven van opvoedondersteuning aan ouders en/of verzorgers van een kind met autisme. Hierbij kan een psycholoog verschillende behandelvormen inzetten.

Wil je beter leren omgaan met lastige situaties? Dan is cognitieve gedragstherapie een veelgebruikte behandelvorm. Mensen met autisme kunnen bijvoorbeeld last hebben van een laag zelfbeeld en veel piekeren. Samen met de psycholoog onderzoek je of jouw gedachten wel kloppen en of er andere gedachten mogelijk zijn waardoor je beter met de situatie om kan gaan.

Autisme gaat vaak samen met andere psychische klachten, zoals angst, ADHD, negatief zelfbeeld en depressie. Daarom is het goed om te kijken of er meerdere klachten spelen waar je hulp bij nodig hebt.

Direct een gespecialiseerde psycholoog?

Bij Psyned zijn verschillende psychologen aangesloten die jou ondersteuning kunnen bieden bij het omgaan met autisme. We kunnen kinderen en volwassenen met autisme begeleiden, en ook ondersteuning bieden aan ouders. Neem contact op met ons verwijsteam voor een gratis adviesgesprek. Dit kan telefonisch via 085-4014720 of via ons contactformulier.

Bronnen

Bij het samenstellen van deze pagina is van de volgende bronnen gebruik gemaakt:

• GGZstandaarden.nl
• Nederlandse Vereniging voor Autisme
• Trimbos Instituut

Informatie gecontroleerd door expert

De informatie op deze pagina is gecontroleerd en goedgekeurd door Emma Harmsen. Emma is online psycholoog en gespecialiseerd in onder meer autisme. Ze is aangesloten bij Psyned en het NIP.