Bipolaire stoornis

Bij een bipolaire stoornis, ook wel een manische depressie genoemd, wisselen manische en depressieve periodes elkaar af. In een manische periode ben je erg opgewekt, actief en zelfverzekerd, maar voel je je misschien ook opgejaagd en word je sneller boos dan normaal. In een depressieve periode ben je vooral somber en passief.

Iedereen heeft weleens een dipje of is juist erg vrolijk; die afwisseling van pieken en dalen hoort bij het leven. Alleen zijn bij sommige mensen de pieken extreem hoog en de dalen heel diep, terwijl dit vaak niet samenloopt met wat er in hun leven gebeurt.

Dit bericht is voor het laatst bijgewerkt op: 6 oktober 2023

Wat is een bipolaire stoornis?

Bij een bipolaire stoornis kan je stemming en energie op en neer schieten. In een piek – bij een manie – heb je een opvallend drukke fase en heb je het gevoel dat je de hele wereld aan kan. In een depressieve periode voel je je juist somber en heb je geen energie om dingen te doen. De opgewektheid maakt dan plaats voor een neerslachtig en futloos gevoel. Tussen deze ‘twee polen’ van extreme pieken en dalen door, kan je een periode hebben waarin je een normale stemming ervaart: een symptoomvrije periode. Ook kunnen manische en depressieve symptomen tegelijk voorkomen. Bij bipolariteit is er relatief vaak sprake van comorbiditeit (het tegelijk voorkomen van meerdere aandoeningen of stoornissen). Een bipolaire stoornis komt vaak voor in combinatie met een angststoornis en ADHD.

Manische depressie kan op iedere leeftijd ontstaan, maar het begint meestal in de adolescentie en vroege volwassenheid; tussen het 15^e en 25^e levensjaar. Er zijn verschillende soorten bipolaire stoornissen te onderscheiden: bipolaire stoornis type 1, bipolaire stoornis type 2, cyclothyme stoornis, stemmingsstoornis door lichamelijke ziekte of (genees)middelengebruik en bipolaire stoornis niet anders omschreven (NAO). Weten wat de verschillen zijn? Lees dan verder.

Bipolaire stoornis symptomen

Bij een manische depressie komen veel verschillende symptomen voor. Dit komt omdat een bipolaire stoornis twee kanten kent: de manische en de depressieve kant. De frequentie en de ernst van de symptomen kunnen per persoon verschillen.

Symptomen van een manie

Bij een manie heb je in de eerste plaats een prikkelbare stemming. Daarnaast zijn er nog andere symptomen die vaak voorkomen bij een manie. Zo kan je verminderde slaapbehoeften hebben of energieker zijn dan normaal. Andere kenmerken van een manie zijn:

• Je bent overdreven actief, vrolijk en optimistisch
• Je hebt het gevoel dat je de wereld aankan
• Je voelt spreekdrang en praat ook sneller dan normaal
• Je hebt een slechtere concentratie
• Je hebt meer zin in seks
• Je vertoont impulsief en roekeloos gedrag (bijvoorbeeld veel geld uitgeven)
• Je kan niet stil zitten
• Je hebt een actieve, niet te stoppen gedachtestroom
• Je bent snel boos als het niet gaat zoals je wilt en maakt makkelijk ruzie
• Je kan psychotische verschijnselen (hallucinaties of wanen) hebben: een manische psychose

Vaak verlies je tijdens een manie het zicht op de realiteit en heb je zelf niet door dat jij je anders gedraagt, zelfs als iemand je aanspreekt op jouw gedrag.

Symptomen van een depressie

De symptomen van een depressieve periode bij bipolariteit zijn gelijk aan die van een unipolaire (‘gewone’) depressie. Bij een depressieve periode overheerst een somber gevoel. Andere kenmerken van een depressie zijn:

• Een aanhoudende sombere stemming
• Het verlies van interesse en plezier
• Slaapproblemen en een verminderde eetlust
• Vermoeidheid en verlies van energie
• Gevoelens van waardeloosheid en schuld
• Concentratie- en geheugenproblemen
• Onzeker en besluiteloos
• Terugkerende gedachten over de dood

Deze depressieve symptomen kunnen soms weken tot maanden aanhouden.

Soorten bipolaire stoornissen

Er zijn verschillende soorten bipolaire stoornissen. Bij sommige mensen domineert de depressie en bij anderen de manie. Soms komen de stemmingswisselingen slechts af en toe voor, maar ze kunnen ook snel achter elkaar plaatsvinden. Hieronder lees je meer over de verschillende soorten bipolaire stoornissen.

Bipolaire stoornis type 1 en 2

Twee bipolaire stoornissen die relatief vaak voorkomen zijn type 1 en type 2. Bij type 1 staat de manie op de voorgrond en wordt die afgewisseld met depressieve periodes. Bij type 2 staat de depressie op de voorgrond en wordt deze afgewisseld door hypomane periodes; dat is een milde versie van een manie.

Cyclothyme stoornis

Kort gezegd is een cyclothyme stoornis een milde versie van een bipolaire stoornis. Je hebt vaak last van stemmingswisselingen, maar deze zijn nooit zo ernstig dat je kan spreken van een depressie of een manie. Bij een cyclothyme stoornis ervaar je depressieve en manische klachten. Deze klachten zijn niet zo ernstig dat je kan spreken van een bipolaire stoornis, maar ze kunnen wel (negatieve) invloed hebben op jouw leven.

Stemmingswisselingen door lichamelijke ziekte of middelengebruik

Een lichamelijke ziekte of het gebruiken van (genees)middelen, zoals alcohol of drugs, kan stemmingswisselingen uitlokken. Denk bijvoorbeeld aan een bijwerking van bepaalde medicijnen of genotsmiddelen.

Bipolaire stoornis NAO

Een bipolaire stoornis die niet valt onder een van de bovengenoemde stoornissen, behoort tot de restcategorie bipolaire stoornis NAO (niet anders omschreven).

Wat is het verschil tussen een manie en hypomanie?

Een hypomanie is het best te omschrijven als een milde versie van een manie. Een hypomanie komt voornamelijk voor bij een bipolaire stoornis type 2 en een cyclothyme stoornis. Net als bij een manie ervaar je bij een hypomanie een verhoogde of prikkelbare stemming. In tegenstelling tot een manie veroorzaakt een hypomanie weinig beperkingen in jouw relationele, sociale of beroepsmatige functioneren.

Hoeveel mensen hebben een bipolaire stoornis?

Tien procent van de mannen en twintig procent van de vrouwen maakt in zijn/haar leven een depressie door. En een tot twee procent van de mannen en vrouwen krijgt een manie, en daarmee een bipolaire stoornis. Naar schatting heeft 1,3% van de Nederlanders een bipolaire stoornis, maar lang niet iedereen met de stoornis is bekend bij de huisarts. Een bipolaire stoornis komt anderhalf keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Oorzaken bipolariteit

Wat zijn de oorzaken van een bipolaire stoornis? Er is niet veel bekend over een specifieke oorzaak van een bipolaire stoornis, het is een combinatie van verschillende factoren die de kans op bipolariteit kunnen verhogen. Deze factoren kunnen van erfelijke, sociale of psychische aard zijn.

Erfelijke factoren

Uit onderzoek blijkt dat erfelijkheid een rol speelt bij het ontwikkelen van een bipolaire stoornis. Hoe meer mensen in je familie een bipolaire stoornis hebben, hoe groter de kans dat jij deze ook ontwikkelt. Heeft een van jouw ouders een bipolaire stoornis? Dan is de kans dat jij ook stemmingsklachten krijgt ongeveer 10 tot 15%. Toch zijn er ook veel mensen met een bipolaire stoornis bij wie het niet in de familie voorkomt.

Sociale factoren

Bepaalde gebeurtenissen in je leven kunnen een depressieve of manische periode uitlokken, als je daar gevoelig voor bent. Dit kunnen negatieve gebeurtenissen zijn, zoals het overlijden van een dierbare, ontslag of relatieproblemen, maar ook positieve gebeurtenissen, zoals het krijgen van een kind.

Als je een trauma hebt meegemaakt in je jeugd, verhoogt dit ook de kans op een bipolaire stoornis. Daarnaast heeft een jeugdtrauma, zoals mishandeling of verwaarlozing, een negatieve invloed op het verloop van de stoornis. De manische en depressieve periodes lijken in deze situatie veel intenser.

Over de rol van middelengebruik bij het ontwikkelen van een bipolaire stoornis is nog weinig bekend. Wel blijkt uit de Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS) dat volwassenen die cannabis gebruiken vijf keer meer kans hebben om een bipolaire stoornis te ontwikkelen dan mensen die geen cannabis gebruiken. Het is niet duidelijk waarom dit zo is.

Psychische factoren

De manier waarop je omgaat met wat je meemaakt en hoe je bepaalde dingen verwerkt, kan een risicofactor vormen. Hoe los jij bijvoorbeeld problemen op die je op je pad tegenkomt? En durf jij hulp van anderen te vragen als dit nodig is? Ook bepaalde karaktereigenschappen en denkpatronen, zoals perfectionisme of een laag zelfbeeld, kunnen van invloed zijn.

Verschillende factoren kunnen dus een rol spelen bij het ontwikkelen van een bipolaire stoornis. Wie wel en wie niet een manische depressie ontwikkelt, is niet te voorspellen. Als jij een bipolaire stoornis hebt, kan een behandeling door een psycholoog jou helpen. Lees verder en kom erachter hoe een behandeling van bipolariteit eruit kan zien.

Gevolgen van manische depressiviteit

Bipolair zijn heeft behoorlijk wat invloed op jou en je omgeving, en brengt dan ook de nodige gevolgen met zich mee. Bij de een zijn deze problemen groter dan bij de ander. Over het algemeen hebben mensen die manisch depressief zijn moeite met:

• Relaties. Doordat iemand met een bipolaire stoornis onvoorspelbaar of roekeloos kan zijn, of zich juist kan terugtrekken in een depressieve periode, kunnen relaties (en die onderhouden) lastig zijn.
• Werk of school.Tijdens een manie kan iemand veel zelfvertrouwen hebben en impulsief projecten starten, en uiteindelijk moeite hebben om deze af te maken. Tijdens een depressieve periode kan iemand met bipolariteit daarentegen moeite hebben met concentratie of werkplezier.
• Lichamelijke gezondheid. Met een onregelmatig slaappatroon tijdens een manie kan iemand met een bipolaire stoornis eerder vermoeid of gestrest raken. Dit heeft ook invloed op de gezondheid op de lange termijn.
• Zelfzorg en risicogedrag. Tijdens manische periodes kunnen mensen zich bezighouden met risicovol gedrag, zoals roekeloos rijden, overmatig geld uitgeven of middelenmisbruik. Tijdens depressieve periodes zorgt diegene misschien slecht voor zichzelf, waardoor iemand met een bipolaire stoornis moeite kan hebben met dagelijkse taken, zoals eten, persoonlijke hygiëne en het innemen van medicatie.

Bipolaire stoornis behandeling

Welke behandeling is mogelijk bij een bipolaire stoornis? Bipolariteit is niet te genezen. Wel kan je met de juiste behandeling vaak een ‘normaal’ leven leiden. Welke behandeling bij jou past, is afhankelijk van jouw behoeften en situatie. Wanneer je in een ernstige manie of depressie zit, is opname in een kliniek in combinatie met medicijnen vaak noodzakelijk. In andere situaties kan een combinatie van psycho-educatie, psychologische behandeling en medicatie jou het beste ondersteunen. Een behandeling is vaak praktisch van aard en leert jou omgaan met je klachten en deze eerder te herkennen.

Psycho-educatie bij bipolaire stoornis

Je kan tijdens gesprekken met een psycholoog meer leren over de bipolaire stoornis zelf. Wat is het? Wat betekent dit voor jou, en voor de mensen om je heen? Heb je steun uit je netwerk? Je leert welke symptomen bij een bipolaire stoornis horen en hoe je deze vroegtijdig herkent. Ook krijg je informatie over het verloop van de stoornis, zodat je beter met de stoornis leert omgaan.

Bipolaire stoornis behandeling: Cognitieve gedragstherapie

Uit onderzoek blijkt dat mensen met een bipolaire stoornis vaak baat hebben bij cognitieve gedragstherapie. Het kan onder andere helpen om een terugval te voorkomen. Uit het onderzoek blijkt ook dat manische en depressieve periodes korter duren bij mensen die naast medicatie ook cognitieve gedragstherapie krijgen.

Cognitieve gedragstherapie gaat ervan uit dat gedachten, gevoelens en gedrag met elkaar verbonden zijn. Hoe beïnvloeden jouw gedachten jouw gedrag? De focus ligt vooral op het vroeg herkennen van een manie of depressie.

Zijn er ook andere behandelmogelijkheden?

Er zijn ook andere behandelvormen waarvan gedacht wordt dat ze kunnen helpen bij een bipolaire stoornis, maar daar is minder onderzoek naar gedaan. Zo zou ACT (Acceptance and Commitment Therapy) kunnen helpen. ACT zorgt ervoor dat jij grip krijgt op jouw depressieve gevoelens. Als je beter met je depressieve gevoelens kan omgaan, kunnen deze verminderen. Ook bepaalde vormen van gezinstherapie zouden een positief effect hebben op het herstel en het voorkomen van een terugval.

In behandeling bij Psyned?

Onze psychologen kunnen jou helpen om met een bipolaire stoornis om te gaan, maar wij kunnen geen medicatie voorschrijven – dat kan een psychiater doen. Een psychiater onderzoekt of je klachten bij een bipolaire stoornis passen en kan zo een diagnose stellen. Een arts of psychiater kan beslissen wat er nodig is, bijvoorbeeld een combinatiebehandeling van medicatie en een psycholoog. In dat geval kunnen wij de psychische ondersteuning bieden, zonder wachtlijst.

We helpen je grip te krijgen op jouw depressieve periodes met behulp van cognitieve gedragstherapie of Acceptance and Commitment Therapy. Ben je benieuwd of dit jou kan helpen? Bel ons dan op 085 4014 720 voor gratis advies of plan direct een adviesgesprek in.

Informatie gecontroleerd door expert

De informatie op deze pagina is gecontroleerd en goedgekeurd door Esther Boonk. Esther is psycholoog in Enschede en gespecialiseerd in het behandelen van onder meer depressie. Ze is aangesloten bij Psyned en het NIP.