De L van liegen: wat moet je weten

Dagelijkse leugens

Het zou moeilijk zijn om een volwassen persoon te vinden die nooit liegt. Het hoort er ook een beetje bij, natuurlijk. ‘Ik hou heel erg van Franse films,’ zeg je misschien tegen een potentiële geliefde die fan is van arthouse films – terwijl je Amélie niets aan vond. We geven ook allemaal beleefde leugens: ‘Ik kan niet die avond, ik moet werken,’ zeggen we als we niet naar een oersaai feestje willen maar ook de gastheer niet willen beledigen.

Dit soort leugens zijn redelijk onschuldig en worden eigenlijk vooral ingezet om het sociale contact makkelijker te maken. Als we elkaar allemaal maar de waarheid vertelden, werd er misschien wel erg veel op elkaars tenen getrapt…

Grote leugens en relaties

Een trapje hoger zijn de leugens minder onschuldig: daar vind je de leugens die iets verbergen, bedriegen, en dingen beter laten lijken dan ze zijn. In relaties komen deze veel voor, in verband met een affaire bijvoorbeeld. Ook gebeurt het dat partners problemen op het werk of met geld voor elkaar verbergen. Niet zelden komt het voor dat een partner grote schulden maakt waar de ander niets vanaf weet. Als dit soort leugens uitkomen zijn de consequenties enorm: daarom is de drempel om de waarheid te vertellen steeds hoger, en lijkt het voor de leugenaar makkelijker om door te liegen.

Waarom liegen we?

Er zijn een hoop antwoorden op de vraag waarom we liegen, maar de belangrijkste reden: angst. We zijn bang voor wat er gebeurt als we de waarheid vertellen. Als een kind haar moeder moet vertellen dat ze een slecht rapportcijfer heeft, is ze bang dat haar moeder teleurgesteld of boos is – dus zegt ze misschien dat ze haar rapport nog niet gekregen heeft. Als je ontslagen bent van je werk ben je mogelijk bang dat je vrienden je daar op zullen beoordelen, dus vertel je ze misschien dat je zelf ontslag hebt genomen.

We liegen vaak omdat we bang zijn dat andere mensen slecht over ons denken. Maar we liegen ook om bepaalde voordelen te behalen: als je bij een sollicitatiegesprek zegt dat je al ruime ervaring hebt met die administratiesoftware, bijvoorbeeld, terwijl je geen idee hebt hoe het werkt.

Het lastige van liegen

Met liegen probeer je negatieve consequenties te voorkomen. Het probleem: meestal stel je die gevolgen alleen maar uit. Meestal komt de leugen toch naar boven – als je op je nieuwe baan zit en gelijk aan de slag moet met die administratiesoftware, bijvoorbeeld. Het slechte rapport van het meisje zal haar moeder ook vroeg of laat wel onder ogen komen. Het spreekwoord zegt niet voor niets: ‘al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel’.

Als je erover gaat liegen stapel je de problemen alleen maar op: niet alleen heb je een blunder begaan, je hebt ook nog eens je partner voorgelogen

Vooral in relaties zijn leugens erg gevaarlijk. Als je schulden hebt gemaakt, of vreemd bent gegaan, is dat natuurlijk naar. Maar als je daar over gaat liegen stapel je de problemen alleen maar op: niet alleen heb je schulden gemaakt, je hebt ook nog eens je partner voorgelogen. Voor partners kan dit voelen als verraad, als de leugen eenmaal uitkomt. Het gezonde vertrouwen dat je in een relatie verwacht is beschadigd – misschien op onherstelbare wijze.

Pathologische leugenaars: liegen om het liegen

Pathologisch liegen wordt ook wel dwangmatig liegen genoemd; het betekent dat de persoon niet kan stoppen met leugens vertellen, zelfs wanneer het hem of haarzelf schade toedoet. Het is voor psychologen niet heel duidelijk wat de oorzaak ervan is; het verschilt ook per persoon hoeveel controle ze over hun leugens hebben, en in hoeverre ze zelf beseffen dat ze leugens vertellen.

Pathologische leugenaars vertellen ook niet kleine, alledaagse leugentjes – het zijn vaak grote verhalen waarmee ze zelf in een positief daglicht komen te staan. Want dat is een belangrijke reden dat pathologische leugenaars liegen: ze denken dat hun normale leven niet interessant genoeg is en willen indruk maken.

Hoe meer je liegt, hoe makkelijker het wordt

Een waarschuwing: pas op met je eigen leugens, ook al zijn het leugentjes om bestwil. Waarom? Omdat het steeds makkelijker wordt om te liegen hoe vaker je het doet.

De meeste mensen voelen zich extra gespannen als ze liegen, waar ook hun lichaam op reageert. Hartkloppingen, zweten, misschien trillen – dezelfde reacties als je bij angst hebt. Dat is natuurlijk omdat je bang bent dat je leugen wordt doorzien. Maar die spanning wordt minder hoe vaker je liegt, vonden psychologische onderzoekers onlangs – je hersenen wennen aan liegen.

En zoals we al zeiden: hoe meer leugens je vertelt, hoe groter de drempel om weer terug te gaan naar de waarheid. Psyned’s Aerjen Tamminga vertelde in een aflevering van Nieuws en Psyche dat het moeilijk is om het gemak van leugens op te geven:

“Het is vergelijkbaar met gewoontes in het algemeen – het is mogelijk om ze te breken, maar het kost wel moeite. En het hangt er natuurlijk ook vanaf of je betrapt wordt hè.”

Misschien is het voor ons allemaal goed om de simpele wijsheid van Mark Twain in ons achterhoofd te houden: “Als je de waarheid vertelt hoef je niets te onthouden.”

© 2017 Psychologen Nederland