Authentiek zijn bij onveilige hechting

In het vorige artikel van de reeks over hechting vertelde psychosociaal therapeut Susan Vroemen over de invloed van een onveilige hechting als kind op de ervaring van angst op latere leeftijd. In dit vijfde artikel van de reeks zal zij vertellen over het verband tussen authenticiteit en hechting.

Een eigen geluid, of toch niet?

Als we het over hechting hebben, dan is het afstemmen op elkaar ontzettend belangrijk. Afstemming van de ouders op de behoeften van hun kind is noodzakelijk zodat het kind zich veilig kan hechten. Als je als kind weet dat iemand je oppakt als je pijn hebt, je in bed legt als je moe bent, je opvangt als je bang of geschrokken bent en reageert op wat je ziet en zegt, dan voel je je veilig. Op die manier kun je je ook veilig hechten. Je leert dat als je je behoeften uit, daar een adequate respons op komt. Later vertaalt zich dat in je eigen geluid laten horen en jezelf laten zien zonder dat je bang bent om de liefde van anderen te verliezen.

Authentieke mensen zijn diep verbonden met zichzelf, ze zijn in contact met wie ze zijn en wat ze willen. Voor mensen met een onveilige hechting kan het moeilijk zijn om dat eigen geluid te laten horen en zichzelf te laten zien. Voor hen is het contact met een ander vaak niet helemaal veilig. Ben je onveilig gehecht, dan kun je de volgende moeilijkheden ervaren:

1. Niet kunnen voelen in het contact met anderen.
2. Niet onder woorden kunnen brengen wat je voelt.
3. Niet onder woorden durven brengen wat jij wilt en nodig hebt.

Hier liggen verschillende mechanismen aan ten grondslag die alles te maken hebben met de hechting. Hieronder leg ik uit hoe dat werkt.

1. Niet kunnen voelen in het contact met anderen

Als klein kind ben je afhankelijk van je omgeving om te overleven. Je kunt immers nog niet zelf voor je voeding, warmte, kleding, et cetera zorgen. Als je omgeving zich slecht op jou kan afstemmen, zul jij je beter op je omgeving moeten afstemmen. Wanneer je je als kind je steeds moest afstemmen op jouw ouders of verzorgers, kun je je later – als volwassene – makkelijk verplaatsen in een ander. Het nadeel is dat je ook makkelijk bij jezelf weg gaat en het contact verliest met je eigen wensen, behoeften en grenzen. Als je op jezelf bent, weet je prima wat je wilt en kun je makkelijk bij je gevoel komen. Maar in het contact met anderen, raak je dat snel kwijt omdat je jouw aandacht automatisch verlegt naar de ander. Dat kan je in de ontmoeting wat stuurloos maken.

Als je merkt dat je niet kan voelen in het contact, dan kan het helpen om heel bewust in het contact met anderen een moment te nemen waarin je de aandacht even terug naar jezelf verlegd. Gebruik je adem, richt je naar binnen, en ga na hoe je er zelf bij zit en wat je nodig hebt. Je zou bijvoorbeeld een wekker kunnen zetten om jezelf “wakker te schudden”, zodat je er even aan herinnerd wordt om terug te keren naar jezelf.

2. Niet onder woorden kunnen brengen wat je voelt

Onveilig gehechte mensen weten vaak prima wat ze voelen, vinden en willen. Het ingewikkelde, en vaak ook verwarrende voor hen is dat ze dit in het contact met anderen compleet verliezen en niet meer onder woorden kunnen brengen. Psychologen gebruiken hiervoor de term alexithymie. Mensen die hieraan lijden vinden het moeilijk om hun emoties te begrijpen en te verwoorden. Dit, het niet onder woorden kunnen brengen van gevoelens, verwijst in de vakliteratuur naar een continue staat van zijn. In de praktijk heb ik echter gemerkt dat alexithymie vaak voorkomt bij mensen die onveilig gehecht zijn. Het is dan niet per se een continue staat van zijn, maar het doet zich met name voor in het contact met anderen. Als dit bij jou speelt, dan is het in contact met anderen moeilijk om je gevoelens te onderscheiden en te beschrijven en je denken is voornamelijk gericht op de buitenwereld en minder op je innerlijke beleving.

Waarom kun je niet onder woorden brengen wat je voelt?

Alexithymie heeft alles te maken met de samenwerking tussen je linker- en je rechterhersenhelft. Je neemt het beste waar als er een goede verbinding is tussen de rechterhersenhelft, je emotionele brein, en je linkerhersenhelft, je analytische brein. Het corpus callosum is een brug van zenuwvezels die de twee helften met elkaar verbindt. Over deze brug loopt de communicatie tussen de beide hersenhelften. Zo weet links wat er rechts gebeurt en andersom: denken en voelen zijn met elkaar verbonden. Idealiter werken de linker- en rechterhersenhelft samen bij alles wat we doen en meemaken. Onder stress kan deze verbinding echter blokkeren: de brug wordt afgesloten. Het gevolg is dat je letterlijk de toegang tot je rechterhersenhelft verliest en geen woorden (analytische brein) kunt geven aan je gevoel (emotionele brein).

Je eigen emoties voelen als je op jezelf bent, is geen probleem. Je eigen emoties voelen en verwoorden in het contact met anderen is daarentegen lastig. Dat komt omdat je, als je onveilig gehecht bent, het contact met een ander sneller als onveilig ervaart. Dit veroorzaakt weer spanning en de aanmaak van stresshormonen.

Niet iedereen hoeft onveilig voor je te zijn en je hoeft dus ook niet altijd en in iedere situatie last te hebben van alexithymie. Als de spanning groot is omdat het contact erg onveilig voor je voelt, maak je stresshormonen aan, en juist dat maakt dat de communicatie tussen de twee hersenhelften minder wordt. Als er minder communicatie is tussen de linker- en de rechterhersenhelft, komt er een scheiding tussen denken en voelen. Het kan dan lijken alsof je niets voelt, maar het probleem is vooral dat je er geen woorden aan kunt geven.

Je analytische brein en emotionele brein opnieuw verbinden

Maar wat kan je hier dan tegen doen? Je onveilig voelen is de reden dat je lichaam stresshormonen maakt. Deze stresshormonen zorgen dus dat de verbinding tussen je linker- en rechterhersenhelft blokkeert. De tegenhanger is om je weer veilig te gaan voelen. Leer in welke situaties je onveiligheid ervaart en wat je dan nodig hebt. Bedenk op een rustig moment hoe je wilt reageren en ga na wat jou dan helpt. Dit is best een opgave. In therapie kun je in een veilige setting onderzoeken welke situaties voor jou een trigger zijn en kan je nagaan wat de herkomst is, zodat je handvatten krijgt om een veilige bedding voor jezelf te creëren.

Voor de muziekliefhebbers is er nog een andere verrassende mogelijkheid: maak muziek. Klinisch neuropsycholoog Scherder vertelt in New Scientist dat aangetoond is dat bij kinderen die musiceren de verbindingsbalk tussen de beide hersenhelften, het corpus callosum, groter wordt. ‘Die hersenhelften gaan daardoor beter met elkaar communiceren. En dat is ongelooflijk belangrijk.’

3. Niet onder woorden durven brengen wat jij wilt en nodig hebt

Veilig of onveilig gehecht kun je zien als een continuüm met twee uiteinden. Misschien ben jij niet zo onveilig gehecht dat de spanning in het contact zo groot is dat je niet meer kunt voelen, maar voel je wel en weet je ook wat dat betekent, maar durf je dat niet uit te spreken. Jij hebt geleerd dat als je aangeeft wat jij wilt en nodig hebt, dat de ander zich van je afkeert en dat je zijn of haar liefde verliest. Je kunt dan geleerd hebben om jezelf teveel aan te passen of juist, in het andere uiterste, helemaal voor jezelf te gaan.

Pas jij jezelf teveel aan, dan ben je niet zichtbaar voor de ander en op een bepaald moment ook niet meer voor jezelf. Het voelt allemaal een beetje kleurloos. Je spreekt je niet echt uit, waardoor er weinig echte uitwisseling is in het contact. Vroeg of laat wreekt zich dat; er is te weinig diepgang en jullie kunnen je beiden afvragen hoe waardevol het contact is en of je daar tijd en energie in wilt steken. Bovendien is het niet goed voor je zelfbeeld. Je laat jezelf steeds weer in de steek en geeft jezelf daarmee de boodschap dat je niet de moeite waard bent om rekening mee te houden. En als jij dat niet doet, waarom zou een ander dat dan doen?

Als je jezelf steeds weer in de steek laat door je woorden in te slikken, dan worden ontmoetingen onveilig. Als jij niet aangeeft wat je nodig hebt, kan de ander geen rekening met jou houden. Hierdoor ga je in het vervolg misschien het contact uit de weg of je gaat nog meer inslikken. De ontmoetingen worden dan meer overleven dan verdieping en echt contact.

Durf jezelf uit te spreken

Voor jou is het contact maken met je eigen gevoelens niet het moeilijkste maar veel meer het aanvaarden daarvan. Zeker als je eerste ervaringen waren dat er niet op jouw behoeften en verlangens gereageerd werd, kan het pijnlijk zijn om die te voelen. Alleen al voelen dat je iets nodig hebt kan dan grote onrust geven. We maken onszelf daarom liever kleiner en onbelangrijker dan een ander. De ander heeft onze zorg meer nodig dan wijzelf, de ander heeft als het ware meer ‘recht’ op onze aandacht. Of we maken onszelf groter vanuit het idee dat we ‘niets nodig’ hebben. Met beide strategieën ga je weg bij wat jij zelf nodig hebt.

Voor jou is het de kunst om jezelf andere ervaringen te gunnen. Probeer in contacten die redelijk veilig voelen je behoeften en wensen te uiten. Je kunt beginnen met hele kleine dingen. Met iedere ervaring baan je een nieuwe weg en wordt het steeds makkelijker.

Op je gemak in het contact

Als je als kind onveilig gehecht bent, heb je dus een extra klus als volwassene. Je moet bewust jezelf op je gemak stellen in het contact met anderen en het voor jezelf ‘veilig’ maken. Zo kan de communicatie in stand blijven tussen je linker- en je rechterhersenhelft, en kun je in contact blijven met je gevoel, je behoeften en wensen. Ga voor jezelf na wat jij nodig hebt om je veilig te voelen en zorg daarvoor als je gesprekken en ontmoetingen hebt die je spannend vindt.