Nieuws en psyche: hoe zit dat met etnische profilering

NIEUWS VAN DE WEEK

Volkskrant.nl: Etnisch profileren door agenten niet te rechtvaardigen

Details: politiewetenschappers concludeerden na veldonderzoek dat ‘de lat omhoog moet’ bij het tegengaan van etnische profilering. De politie handelde te vaak op basis van gevoelsmatige oordelen in plaats van objectieve oordelen, waardoor vooroordelen makkelijker kunnen meespelen.

—

Psyned Redactie (PR): Etnische profilering; een plechtige term voor ‘vooroordelen op basis van bevolkingsgroep’. Hoe werkt dat ook weer, die vooroordelen?

Aerjen: “ ‘Vooroordelen’ klinken negatief, maar iedereen heeft ze omdat ze ook nuttig kunnen zijn. Het zijn een soort regeltjes, afsnijweggetjes, waardoor je sneller kunt reageren. Dat kinderen liever limonade hebben dan koffie, bijvoorbeeld, kan je ook als vooroordeel zien. Maar we maken die regels veelal onbewust. Daardoor kan het zijn dat je een vooroordeel hebt over mensen met een bepaald uiterlijk dat niet helemaal klopt, of niet strookt met wat je rationeel weet.”

PR: De politie wil ‘bewustzijn’ over etnisch profileren onder de agenten versterken door een cursus. Zou zo’n cursus kunnen werken?

Aerjen: “Het kan helpen, denk ik, zeker bij mensen die er voor open staan dat ze vooroordelen hebben die onterecht zijn. Het is goed om te doen. Wat moeilijkheden geeft is als mensen eigenlijk denken dat ze gelijk hebben. Ik zeg dit omdat onze geest zo in elkaar zit dat we het heel vervelend vinden om ongelijk te hebben, en daarom (onbewust) heel hard proberen om onze overtuigingen vast te houden.”

PR: Hoe doet je geest dat dan?

Aerjen: “Je hebt bijvoorbeeld iets dat self-fulfilling prophecy heet; in het Nederlands ook wel het ‘zie je wel-isme’. Dat komt er op neer dat als je ergens van overtuigd bent, je bijna alleen maar kijkt naar dingen die deze overtuiging bevestigen, en alles wat het tegenspreekt negeert. Het is iets typisch menselijks en erg begrijpelijk, maar het heeft dus ook risico’s: als je eenmaal een vooroordeel hebt, moet je echt moeite doen om deze bewust te veranderen. Dat is niet direct makkelijk.”

PR: Denk je dat dit speelt bij de politie?

“Bij de politie lijkt het me extra ingewikkeld. Je moet dus bewust je eigenlijk vooroordelen bestrijden, maar als agent moet je ook snel kunnen reageren. Dat gaat een beetje tegen elkaar in, want snelle reacties komen vaak vanuit het onbewuste.”

PR: Wat denk jij dat wel zou werken als de politie dit tegen wil gaan?

“Bewust worden van je voordelen is sowieso goed, dat is stap 1. Stap 2 is om die vooroordelen actief uit te dagen. Wat klopt er wel en niet aan de associaties die je hebt met bepaalde groepen? Als je die twee stappen hebt gezet zal je al minder snel vanuit je vooroordeel reageren. Maar dan nog is er een moeilijkheid: hoe jij reageert hangt enorm af van hoe de mensen om je heen reageren.”

PR: Als je collega’s een vooroordeel hebben, heb jij die ook bedoel je?

“Niet zo kort door de bocht natuurlijk, maar wel ongeveer. Wij mensen zijn groepsdieren, we overleven door op onze groep te vertrouwen. Als je collega’s op een bepaalde manier praten over een etnische groep, is het heel lastig om daar iets tegenin te brengen. Met agenten lijkt me dat ook een grote invloed op straat: als een agent met collega’s is en een collega stelt voor een groep jongens met bijvoorbeeld een Turks uiterlijk aan te houden, dan kan het heel gevoelig liggen om te zeggen dat je denkt dat je collega vanuit een vooroordeel handelt.”

PR: Het is wel een ingewikkelde kwestie.

“Zeker weten. Daarom denk ik dat verbetering valt of staat bij hoe er bij de politie om wordt gegaan met dit lastige onderwerp. Als ze er in slagen een sfeer neer te zetten waarin er open gepraat mag worden over dit soort problemen, zonder dat er enorm met vingertjes wordt gewezen, kan je vooruit.”

© 2016 Psychologen Nederland