Verslavingsproblematiek

Wat is een verslaving? Wanneer ‘willen’ is veranderd in ‘moeten’, ben je verslaafd. Met andere woorden, je bent afhankelijk geworden van een bepaald middel of soort gedrag. Je kan bijvoorbeeld verslaafd zijn aan alcohol, drugs of medicijnen (middelenverslaving), maar ook aan seks, gamen, gokken of je smartphone en social media/internet (gedragsverslaving).

Dit bericht is voor het laatst bijgewerkt op:

Geestelijke en lichamelijke afhankelijkheid

De afhankelijkheid kan zowel geestelijk als lichamelijk zijn. Bij geestelijke afhankelijkheid voel je je niet prettig zonder het middel of de handeling.

Bij lichamelijke afhankelijkheid ervaar je ontwenningsverschijnselen als je een middel niet meer gebruikt, zoals trillen, misselijkheid en angstgevoelens. Je lichaam is aan het middel gewend geraakt en je hebt steeds meer nodig om hetzelfde gevoel te kunnen blijven ervaren. Als je niet meer gebruikt, moet je lichaam weer opnieuw in balans raken.

Kenmerken verslaving

Officieel noemt de DSM-5 (het diagnostisch en statistisch handboek van psychiatrische aandoeningen) 11 criteria bij een middelenverslaving:

  • Je gebruikt het middel vaker en in grotere hoeveelheden dan je aanvankelijk van plan was.
  • De dosis die je gebruikt van het middel is steeds groter, oftewel je hebt te maken met tolerantie.
  • Je hebt een aantal mislukte pogingen gedaan om te stoppen.
  • Het verlangen om het middel te gebruiken is sterk.
  • Je wordt in je dagelijks leven zo sterk belemmerd door het middel dat belangrijke zaken, zoals school of werk, hieronder lijden.
  • Ook wanneer er problemen ontstaan binnen relaties, met bijvoorbeeld je partner of familie, ga je door met gebruiken.
  • Ondanks dat je psychische of lichamelijke problemen ervaart, ga je door met gebruiken.
  • Zelfs wanneer het je in gevaar brengt, blijf je het middel gebruiken.
  • Er treden onthoudingsverschijnselen op (lichamelijke reacties op het minderen of stoppen).
  • Het gebruiken neemt veel tijd in beslag.
  • Je geeft andere zaken op om tijd te kunnen besteden aan het middel.

In welke mate je deze kenmerken bij jezelf (of een ander) herkent, bepaalt hoe ernstig een verslaving is. Wanneer je twee of drie kenmerken ervaart, is er sprake van een milde stoornis in het gebruik van middelen. Herken je bij jezelf 6 of meer symptomen? Dan heb je te maken met een ernstige stoornis.

De factoren die bepalen of je verslaafd raakt

Waarom raakt de een wel verslaafd en de ander niet? Of je wel of niet een verslaving ontwikkelt, is afhankelijk van vier factoren:

  • erfelijkheid: wanneer iemand binnen jouw familie een verslaving heeft, is de kans groter dat jij ook een verslaving ontwikkelt.
  • persoonlijke eigenschappen: er zijn verschillende persoonlijke eigenschappen en problemen die bijdragen aan het ontwikkelen van een verslaving. Als je bijvoorbeeld veel last hebt van negatieve gevoelens en niet weet hoe je daarmee om moet gaan, vergroot dit de kans op een verslaving. Ook als je makkelijk te beïnvloeden bent, raak je eerder verslaafd dan als je een sterk eigen karakter hebt. Verder kan stress of verveling een rol spelen. Wanneer iemand overloopt of juist weinig te doen heeft (weinig hobby’s en interesses) kan een teveel of tekort aan prikkels effect hebben op verslaving. Iemand probeert de prikkels te reguleren door ze te verdrukken door gebruik te maken van het middel.
  • eigenschappen van het middel: aan de ene drug raak je sneller verslaafd dan aan de andere drug. Bij sommige drugs ontwikkel je snel tolerantie en ontwenningsverschijnselen. De vijf meest verslavende drugs zijn: heroïne, crack, tabak, methamfetamine (meth) en cocaïne.
  • omgeving: ook je omgeving speelt een rol bij het ontwikkelen van een verslaving. Als je weinig mensen hebt bij wie je terecht kan of bijvoorbeeld veel stress ervaart kan dit een rol spelen bij het ontwikkelen van een verslaving. Ook groepsdruk kan een factor zijn. Net als het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis.

Hoe ontstaat een verslaving?

Een verslaving ontstaat doordat je het effect van een bepaald middel of bepaalde handeling fijn vindt. Het is een hersenziekte en een aantal gebieden in de hersenen spelen dan ook een belangrijke rol bij het ontstaan ervan:

  • het beloningscentrum: bij het innemen van een verslavend middel of het uitvoeren van een bepaalde handeling, komt het stofje dopamine vrij. Hierdoor wordt het beloningscentrum in je hersenen geactiveerd en dit geeft je een fijn gevoel. Doordat je dit gevoel steeds weer wilt ervaren, raak je verslaafd. Er is alleen steeds meer middel nodig om dezelfde hoeveelheid dopamine vrij te maken (gewenning).
  • de nieuwe hersenen (de neocortex): dit gebied in de hersenen zorgt voor de regulatie tussen verlangens aan de ene kant en ratio aan de andere kant. Het kan verlangens remmen, maar niet bij iedereen functioneert dit hersengebied goed. Een verslaving zorgt ervoor dat dit gebied nog slechter gaat functioneren. Bepaalde medicatie kan invloed uitoefenen op dit deel van de hersenen.
  • het geheugen: het wordt steeds duidelijker dat het systeem waar onder andere het geheugen wordt gereguleerd, een belangrijke rol speelt bij het ontwikkelen van een verslaving. Als je het fijne gevoel na gebruik opslaat als herinnering, kan deze herinnering het verlangen opnieuw oproepen. Het regelmatig gebruiken van een bepaald middel kan een verandering in de hersenen veroorzaken. Zo kunnen externe prikkels, zoals bepaalde locaties of vrienden, de hunkering naar een bepaald middel of bepaalde handeling aanwakkeren. Zelf als je al maanden clean bent.

Luister naar de podcast Waar wacht je op?

Wat heeft trauma te maken met verslaving? Luister de aflevering

Behandeling verslaving

De beste manier om een verslaving te behandelen is afhankelijk van het soort verslaving en de ernst ervan. Bij een middelenverslaving kan het zijn dat eerst de lichamelijke afhankelijkheid wordt aangepakt. De verslavende stof moet uit het lichaam. Dit heet ‘ontgifting’.

Echter is de geestelijke afhankelijkheid vaak langer aanwezig. Een therapievorm die psychologen vaak gebruiken bij het behandelen van een verslaving, is cognitieve gedragstherapie. Het is belangrijk dat je gedachten en gedrag aanleert die je gaan helpen om niet meer te gebruiken. Jouw gedachten hebben namelijk invloed op jouw gedrag. Daarnaast is het belangrijk de omgeving bij de behandeling te betrekken middels systeemtherapie.

Een verslaving komt regelmatig voor in combinatie met psychische problemen, zoals depressie, ADHD en angstklachten. Wanneer dit het geval is, is het belangrijk om ook deze klachten aan te pakken. In sommige gevallen hebben de psychische klachten bijgedragen aan het ontwikkelen van de verslaving. Andersom kan een verslaving ook psychische problemen veroorzaken.

Het is belangrijk dat een verslaving snel herkend wordt. Wanneer je pas relatief kort verslaafd bent, is de verslaving makkelijker te behandelen. Aarzel niet om contact met ons op te nemen wanneer je hulp zoekt.

Informatie gecontroleerd door expert

De informatie op deze pagina is gecontroleerd en goedgekeurd door . Roanne is psycholoog in Eindhoven en gespecialiseerd in het behandelen van hechting, gezins- en relatieproblematiek. Ze is aangesloten bij Psyned, het NIP, de NVPA, NVRG en RBCZ.

Lara, Psyned verwijsteam
Hulp of advies nodig?

Blijf niet met je klachten lopen en bel met ons. We kunnen je adviseren en plannen wanneer gewenst direct een afspraak voor je in bij een psycholoog die bij je past.

Plan jouw gratis adviesgesprek